ИШИН ÜMUMİ SƏCİYYƏSİ

 Mövzunun aktuallığı. Müasir dövrdə milli sahib­karlığın formalaşma­sı və inkişafı prosesində şəxsiyyət amilinin nəzərə alınması müstəsna aktuallıq kəsb edir.

Nəzərə almaq la­zımdır ki, şəxsiyyət amili yalnız insanları tanımaq, onların öyrənilməsi yollarını müəyyənləşdirməklə, insanlar arasında işçi, işgüzar mü­nasibətləri tənzim etməklə məhdudlaşmır. Bu, həm də insanların potensial imkan­larından səmərəli istifadə etmək, onun idrak fəaliyyətini opti­mallaşdırmaq kimi vacib məsələləri də özündə ehtiva edir.

Ümumiyyətlə, şəxsiyyət amili sa­hib­karlıq fəaliyyətinin  səmərəli təşkilində və onun formalaşmasında mühüm rol oynamaqla yanaşı, birgə fəaliyyət prosesində insanların qarşılıqlı münasibətlərinin inkişaf etdirilməsində də mühüm əhəmiyyətə malikdir.

Sahibkarlıq fəaliyyətinin səmərəli təşkilində şəxsiyyət amilinin mühüm rol oy­naması hələ qədim zamanlardan, cəmiyyətdə insan amilinin dərk olunduğu mə­qam­lar­dan başlayır. Sahibkarlıq fəaliyyətinin inkişafında şəxsiyyət amilinin  əsas və hərə­kətverici qüvvə olması müxtəlif elm sahələrinin tədqiqatçıları tərəfindən xüsusilə vurğulansa da, onun sosial-psixoloji mexanizmləri hələ də sistemli öyrənilməmişdir. Müasir dövrdə mütəxəssislərin peşəkarlıq səviyyəsinə olan tələblərin durmadan art­ması, eləcə də  sahibkarlıq fəaliyyətinin  artan dinamikası göstərir ki,  bu sahəyə diqqətin artırılması vacibdir və zəruri olan şəxsiyyət keyfiyyətlərinin inkişaf etdirilməsi vacibdir. Əks halda sahibkarlıq fəaliyyəti istənilən nəticəni verə bilməz.

 Sahibkarlıq fəaliyyətinin optimallaşdırılmasında bir sıra amillərlə yanaşı şəxsiyyət amili  mühüm yer tutur. Bu amilin öyrənilməsi sayəsində sahibkar fəaliyyətinin daha da səmərəli təşkilinə nail olmaq mümkündür. Ancaq aparıcı element şəxsiyyət amilidir.

 Cəmiy­yə­tin gələcək inkişaf perspektivlərini təmin edən, onun sosial-iqtisadi nailiyyətlərini artıran sahibkarlıq fəaliyyəti üçün yalnız xarici mühit əsas deyildir. Sahibkar  cə­miyyətin bir üz­vü kimi, orada bərqərar olmuş ictimai münasi­bətlər və peşəkarlıq sisteminə da­xil olur və bu əsasda da onun bir şəxsiyyət kimi özünəməxsus xüsusiyyətləri formalaşır. Bu xüsusiyyətlərin hansı yönümdə tərbiyə olunmasından asılı olaraq şəxsiyyətin idealları, istiqamətləri formalaşır ki, onlar da gələcək fəaliyyətin leytmotivinə çevrilir.

Müasir dövrdə şəxsiyyət amilinin sahibkarlıq fəaliyyətinə təsirinin öyrənilməsi bir neçə aspektdən xüsusi aktuallıq kəsb edir.

Əvvəla, son dövrlərdə qloballaşma ilə bağlı baş verən böhranlar və  iqtisadi sosial-psixoloji fəsadlar yaradır ki, bunların öyrənilməsi  şəxsiyyət aspektindən kənarda götürülə bilməz.

İkincisi, şəxsiyyət amilinin sahibkarlıq fəaliyyətinə təsirinin müxtəlif aspektləri öyrənilsə də, bu sahədə aparılmış tədqiqatlar sistemli xarakter daşımır və ya fraqmentar xarakterlidir.

Üçüncüsü, gənc nəsildə bir sıra keyfiyyətlərlə yanaşı sahibkarlıq keyfiy­yət­lərinin formalaşdırılması, onlarda pozitiv özünüqiymətləndirmə və pozitiv  fikir tərzi aşılanması ilə bağlı məsələlər demək olar ki, diqqətdən kənarda qalır, bu isə gələcək sahibkarlar formalaşdırılması işində zəif həlqə rolunu oynayır. Nəzərə almaq lazım­dır ki, sosial əhatə tərəfindən təqdir olunma və qiymətləndirmə şəxsiyyətin özünü pozitiv qiymətləndirməsi  üçün əsas vasitə olub, uğurlu sahibkarlıq fəaliyyəti üçün əsas şərtdir. Qeyd edilən məsələlərin həlli şəxsiyyətdə sahibkarlara məxsus psixoloji keyfiyyətlərin formalaşdırılmasına müsbət təsir göstərir və bu fəaliyyətin gələcək uğurlu perspektivlərini təmin edir. Bütün bunları nəzərə alıb «Sащибкарлыq фяалиййятинин сямяряли тяшкилиндя шяхсиййят амили» mövzuсунуn tədqiqini məqsədəuyğun hesab etmişik.

Mövzunun işlənmə səviyyəsi. Mövcud mənbələrin təhlili göstərir ki, sahibkarlıq fəaliyyətinin tədqiqi bir neçə istiqamətdə aparılmışdır. Onlar aşağıdakı kimi qrup­laş­dırıla bilər:

1. İqtisadi elmlər sahəsində aparılmış tədqiqatlar;

2. Sosial psixologiya və psixologiyada aparılmış tədqiqatlar.

 İqtisadi elmlər sahəsində aparılmış tədqiqatlara A.Smit, R.Ouen, V.Vundt, O.Olport, A.V.Petrovski və başqalarının əsərlərini şa­mil etmək olar. Bu təd-  qiqatlarda daha çox sahibkarlığın formalaşmasının  iqtisadi tərəfləri, bazar mühitinin yaradılması, gəlir əldə etmə və s. kimi məsələlər geniş şəkildə təhlil olunur.  Ancaq bir məsələni qeyd etmək lazımdır ki, həmin tədqiqatlarda bu prosesdə mühüm rol oynayan şəxsiyyət amillinə diqqət yetirilmir.

 Sahibkarlıq fəaliyyətinin səmərəli təşkilində ikinci istiqamət psixologiyada və sosial psixologiyada aparılmış təd­qi­qatlardır. Bu məsələlər bu və ya digər şəkildə B.H.Əliyevin, Ə.S.Bayramovun, Ə.Ə.Əlizadənin, D.B.Elkoninin, R.Çaldininin, L.S.Vı­qotskinin əsərlərində tədqiq olunmuşdur. Bununla yanaşı bu tədqiqatlarda şəxsiyyət ami­­li, onun psixoloji baxımdan xarakter əlamətləri, şəxsiyyət keyfiyyətləri, sahib­kar­lıq münasibətləri psixoloji səpkidə  mənalandırılmışdır. Bu tədqiqatlarda şəxsiyyət prob­lemi, onun müxtəlif nəzəri və praktik xarakterli məsələləri psixoloji tədqiqatın ob­yektinə çevrilmişdir.

 Sahibkarlıq fəaliyyətinin səmərəli təşkilində şəxsiyyət amili ilə bağlı aparıl­mış tədqiqatlarda (Z.Freyd, K.Yunq, A.Adler) sosial-psixoloji yanaşmalar üstünlük təşkil edir. Burada şəxsiyyətin sa­hibkar kimi formalaşması prosesinin sosial-psixoloji mexanizmləri tədqiq edilir, eyni zamanda şəxsiyyətin sahibkar kimi formalaşmasında mühüm pol oynayan amillər araşdırılır.

Sosial-psixoloji istiqamətdə aparılan tədqiqatlarda sahibkarlıqda psixoloji təsir və manipulyasiya problemi də diqqətdən kənarda qalmamışdır. Bu baxımdan Qərb psixoloqlarının bu problemə yanaş­maları da xüsusi maraq doğurur. Bu sa­hədə aparılan çoxsaylı tədqiqatların müəllifı olan R.Çaldini əvvəlcə laborator eks­pe­rimentlər, daha sonra isə intervyu və iştiraklı müşahidə vasitəsilə belə nəticəyə gəl­mişdir ki, bütün psixoloji təsir taktikaları altı kateqoriyaya bölünür. Hər kateqoriya isə insan davranışının əsasında duran fundamental psixoloji prinsiplərə əsaslanır. Diqqəti cəlb edən əsas məqam ondan ibarətdir ki, R.Çaldini psixoloji təsir anlayışına dəqiq tərif verməməklə yanaşı, manipulyasiyanı da ondan ayırmır. Eyni zamanda fran­­sız psixoloqu N.Gegenin eksperimentlərində isə manipulyasiya adı altında öyrənilən texnikalar R.Çaldininin psixoloji təsir adlandırdığı üsullarla faktiki olaraq üst-üstə düşür.

Həmçinin V.N.Kunitsina, N.V.Kazarinova, V.M.Poqolşamın psixoloji təsirə verdikləri tərif də fikrimizcə, öz əhatəliliyi baxımından diqqətə layiqdir. Onların fikrincə, psixoloji təsir şəxsiyyətin, ictimai rəy və əhvallarının psixoloji, sosial-psixoloji qanunauy­ğunluq­larının istifadəsi hesabına dəyişdirilməsidir. Bununla belə sahibkarlıq fəaliyyətinə əvvəlkilərdən fərqli mövqedən yanaşanlar da az olmamışdır.

Belə ki, P.Ulrix iqtisadi səmərəliliyi “ağıla gətirmək” prinsipi ilə izah etməyə çalışmış, “praktiki sosial iqtisadiyyat”  təşəbbüsünün  iqtisadiy­yat elminin yeni paradiqmasının inkişafı olduğunu qeyd etmişdir.

Göründüyü kimi sahibkarlıq fəaliyyətinin səmərəli təşkilində şəxsiyyət amili ilə bağlı müxtəlif tədqiqatlar aparılsa da yetkin bir fikrə gəlmək olduqca çətindir. Bu da mövzunun nə qədər aktual olduğunu bir daha diqqət mərkəzinə gətirir.

Tədqiqatın obyekti. Tədqiqatın obyektini sahibkarlıq fəaliyyətində şəxsiyyət amilinin təzahür xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi  təşkil edir.

Tədqiqatın predmeti. Tədqiqatın predmetini şəxsiyyətin sahibkarlıqda səmərəli rolu, nəzəri və tətbiqi problemlərin təhlil edilməsi imkanları və bu prosesin sosial-psixoloji mexanizminin müəy­yənləşdirilməsi təşkil edir.

 Tədqiqatın məqsədi. Dissertasiya işinin başlıca məqsədi sahibkarlıq fəaliy­yətində şəxsiyyət amilinin rolunu müəyyən etmək, sahibkarlıq fəaliyyətinin formalaş­ması prosesinin psixoloji mexanizmlərini ayırd etmək və bu prosesə şəxsiyyət keyfiyyətlərinin  təsirini  araşdırmaqdan ibarətdir.

Tədqiqatın əsas fərziyyəsi. Tədqiqatda belə bir fərziyyə əsas götürülmüşdür ki, sahibkarlıq fəaliyyətinin effektivliyi bir sıra amillərlə yanaşı şəxsiyyətin  özünü pozitiv qiymətləndirməsindən, öz fəaliyyətinin məzmununu dərk etməsindən və şəxsiyyət keyfiyyətlərinin sahibkarlıq fəaliyyətinə uğurlu transformasiyasından  asılıdır.

Tədqiqatın əsas fərziyyəsi ilə yanaşı aşağıdakı köməkçi fərziyyələr də irəli sürülmüşdür:

1- Sahibkarların şəxsiyyəti ilə fəaliyyətləri arasında asılılıq vardır;

2- Sahibkarların şəxsi xüsusiyyətləri onların fəaliyyətinin optimal təşkilində mühüm rol oynayır;

3- Sahibkarların ictimai münasibətləri başqa insanların fəaliyyətlərının səmə­rəli təşkilinə mühüm təsir göstərir;

4- Sahibkarların fərdi və liderlik xüsusiyyətləri, onların peşə fəaliyyətlərinin əsas leytmotividir.

       5 -Сосиал шяраитин və iş yerlərininдя апарылмыш dəyişiliklər sahibkarların fəa­liy­yət­lərinin səmərəli təşkilində мцщцм рол ойнайыр вя игтисади сямяряни артырыр.

Tədqiqatın vəzifələri. Tədqiqatın məqsədinə uyğun olaraq aşağıdakı vəzifələr müəyyənləşdirilmişdir:

 Sahibkarlıq fəaliyyətinin  formalaşmasının və  inkişafının sosial-psixoloji xüsusiy­yətlərinin təhlil etmək, mövzu ilə bağlı ədəbiyyatları qruplaşdırmaq;

1- Sahibkarlıqda aparılan islahatlar və sahibkarlıqda təzahür edən şəxsiyyət xüsusiyyətlərinin araşdırılması və uğurlu fəaliyyət göstərən sahibkarın strategiyasını müəyyən etmək;

2- Sahibkarlıq fəaliyyətinin  təşkilinə və təzahür xüsusiyyətlərinə təsir göstərən amillər sisteminin ayırd edilməsi;

3- Sahibkarlıq və bizneslə bağlı mövcud psixoloji və iqtisadi mənbələrin təhlil edilməsi;

4- Gənc nəsildə sahibkarlıq keyfiyyətləri formalaşdırmaq üçün yol və vasitələrin axtarılıb tapılması.

Tədqiqatın metodoloji əsasları və metodları. Tədqiqatın metodoloji əsasını psixo­logiyanın və sosial psixologiyanın ümumi inkişafı ilə bağlı olan elmi müddəalar və prinsiplər təşkil edir. Bununla yanaşı tədqiqatda B. H. Əliyevin, B.F.Skinnerin, K.Yunqun, A. Adlerin, Q.A.Kovalyovun, Z.Freydin və başqalarının nəzəri ya­naş­ma­la­rından istifadə edilmişdir.

SOSİAL ŞƏRAİTİN SAHİBKARLIQ FƏALİYYƏTİNƏ TƏSİRİNİN

IV FƏSİL.SOSİAL ŞƏRAİTİN SAHİBKARLIQ FƏALİYYƏTİNƏ TƏSİRİNİN

EKSPERİMENTAL-PSİXOLOJİ TƏDQİQİ

 

-Tədqiqatın təşkili və keçirilməsi prinsipləri

 

Тядгигат щяйата кечириляркян мцхтялиф методлардан  вя сорьулардан истифадя едилмишдир. Тядгигатда 100 няфяр statistika yolunnan  сащибкар иштрак етмишдир. Онлара ашьыдакы тялимат верилмишдир: «Biz elmi məqsədlərlə sizin fəaliyyətinizdə  şəxsiyyət amilinin rolunu müəyyən etmək istəyirik. Мцмкцнся kюməйinızi bizdən əsirgəm­ə­yin. Аşağıda verilən suallarынn cavablaндырылмасын сиздян хащиш едирик».

 Тядгигат заманы бир нечя принсипдян истифадя олунмушдур:

1.     Сащибкарын ишлядийи мцясисся.

2.     Сащибкарын тящсил  сявиййяси.

3.     Сащибкарын йаш хцсусиййятляри

4.     Ъинси хцсусиййятляр

5.      Йаш хцсусиййятляри

Сорьы ашаьыдакы кими тяртиб олунмушдур. Щяр суал 5 савабла гйимятяляндирилир. Щар бир ъавабын зцнямяхсус гиймяти вардыр.

1. Мənim şəxsiyyətimnən  iş   fəaliyyətim  tam  uyğundur.

 A). Тam qarşıyam  B). Наразыйам C).Шübhəliyəm  D).Рazıyam  E).Тam razıyam.

2. Юzümə peşə seçəndə   şəxsiyyətimə   diqqət edirəm. 

A). Тam qarşıyam  B). Наразыйам C).Шübhəliyəm  D).Рazıyam  E).Тam razıyam.

3. Шəxsiyyətim elədir ki ,  öz  fəaliyyətimdən  ləzzət aлырам.

A). Тam qarşıyam  B). Наразыйам C).Шübhəliyəm  D).Рazıyam  E).Тam razıyam

4. Фəaliyyətimdə   sərbəst olmağımın  səbəb şəxsiyyətimdir.

A). Тam qarşıyam  B). Наразыйам C).Шübhəliyəm  D).Рazıyam  E).Тam razıyam

5. Иşimin  inkişafında,  şəxsi xüsusiyyətlərimin  təsiri  чохдур.

A). Тam qarşıyam  B). Наразыйам C).Шübhəliyəm  D).Рazıyam  E).Тam razıyam

6. Шşəxsiyyətim elədir ki, öz işimdən  tammamilə raziyam .

A). Тam qarşıyam  B). Наразыйам C).Шübhəliyəm  D).Рazıyam  E).Тam razıyam

7.Иşimdən razılıьım şəxsiyyətimdən  aslıdır.

A). Тam qarşıyam  B). Наразыйам C).Шübhəliyəm  D).Рazıyam  E).Тam razıyam

8. Мənim fəaliyyətim və işə marağm  şəxsiyyətimdən aslıdır.

A). Тam qarşıyam  B). Наразыйам C).Шübhəliyəm  D).Рazıyam  E).Тam razıyam

9. Шəxsiyyətim və fəaliyyətlərim  bir-birinə bağlıdır.

A). Тam qarşıyam  B). Наразыйам C).Шübhəliyəm  D).Рazıyam  E).Тam razıyam

10. Юz işimi  başqalarından  çox  sevirəm .

A). Тam qarşıyam  B). Наразыйам C).Шübhəliyəm  D).Рazıyam  E).Тam razıyam

11. Фəaliyyətimin  səmərəli təşkilində ictimai  münasibətlərim mühum rol oynayыr

A). Тam qarşıyam  B). Наразыйам C).Шübhəliyəm  D).Рazıyam  E).Тam razıyam

12. Бaşqalar иля ünsiyyət  гурмаьымын işimə təsiri  var.

A). Тam qarşıyam  B). Наразыйам C).Шübhəliyəm  D).Рazıyam  E).Тam razıyam

13. Фərdi münasibətlərim  fəaliyyətimdən  razlıьımı  çoxaldır.

A). Тam qarşıyam  B). Наразыйам C).Шübhəliyəm  D).Рazıyam  E).Тam razıyam

14. Иşdə müvəffəqiyyətlərim ictimai  münasibətlərimdən  kəsb olunur. 

A). Тam qarşıyam  B). Наразыйам C).Шübhəliyəm  D).Рazıyam  E).Тam razıyam

15. Иctimai münasibətlər fikrimi işimin barəsində dəyиşir.

A). Тam qarşıyam  B). Наразыйам C).Шübhəliyəm  D).Рazıyam  E).Тam razıyam

16. Иctimai münasibətlər iş yerində   tez hazır olmağa   səbəbdir.

A). Тam qarşıyam  B). Наразыйам C).Шübhəliyəm  D).Рazıyam  E).Тam razıyam

17.Рəhbər və lider  xüsusiyyətləri   peşə və iş seçimində mühum rola malikdir .

A). Тam qarşıyam  B). Наразыйам C).Шübhəliyəm  D).Рazıyam  E).Тam razıyam

18. Иnsanların  işdə   müvəffəqiyyətləri  liderlik  xüsusiyyətlərinnəndir.

A). Тam qarşıyam  B). Наразыйам C).Шübhəliyəm  D).Рazıyam  E).Тam razıyam

19.Щər fəaliyyətdə  sevinmək insanların  şəxsi  xüsusiyyətlərinnəndir.

A). Тam qarşıyam  B). Наразыйам C).Шübhəliyəm  D).Рazıyam  E).Тam razıyam

20. Шəxsi nufuza malik olan insanların fəaliyyətləri  səmərəlidir.

A). Тam qarşıyam  B). Наразыйам C).Шübhəliyəm  D).Рazıyam  E).Тam razıyam

21.Шəxsi nufuza sahib  olan  insanlar ictimai  baxımdan  müvəffəqdilər.

A). Тam qarşıyam  B). Наразыйам C).Шübhəliyəm  D).Рazıyam  E).Тam razıyam

22.Иqlim və mühitdə  dəşiliklər işin səmərəli  təşkilində mühum rol oynayr.

A). Тam qarşıyam  B). Наразыйам C).Шübhəliyəm  D).Рazıyam  E).Тam razıyam

23.Мühit və   iş йеримин  şəxsin müvəffəqiyyətiмə чох бюйцк  təsiri  vardır.

A). Тam qarşıyam  B). Наразыйам C).Шübhəliyəm  D).Рazıyam  E).Тam razıyam

24.Мühit və iqlimdə dəyşiliklər  işdə   негатив щаллар  yarada  bilər.

A). Тam qarşıyam  B). Наразыйам C).Шübhəliyəm  D).Рazıyam  E).Тam razıyam

25. Мünasib mühit və iş yeri, səmərəli  fəaliyyətə  səbəb ola bilər .

A). Тam qarşıyam  B). Наразыйам C).Шübhəliyəm  D).Рazıyam  E).Тam razıyam

      Сорьуда сащибкарын мотивасийа истигамтяляри, идеаллары, иш шяраити, баш верян сосиал-игтисади дяйишикликляряин онларын фяалиййятиня тясири , еляъя дя сащибкарлыг фяалиййятинин оптиал тяшкилиня тясир эюстярян амилляр диггят мяркязяиня эятирилмиш  вя щямин мясяллярин юйрянилямсиня даща чох фикир верилмишдир.

 Tədqiqatın əsas fərziyyəsi.

Qarşımıza  qoyulan məsələlərin  həlli üçün şəxsiyyət və  Sahibkarlıq prosesin təhlilində birinci növbədə testlər və suallar istifadə olunmuşdur.Tədqiqatın mövzusu ilə bağlı olaraq elmi–nəzəri və elmi-metodika ədəbiyyatın təhlili aparılmışdır.Statistika materialları cəlb olunmuş , ümümiləşdirmələr aparılmış ,  Statistika (test- x²) cədvəlləri təşkil edilib , nəticədə Respublikada Sahibkarlıq fəaliyyətinin əsas istiqamətləri müəyyənləşdirmişdir .Bu ,tədqiqatın Statistikası , numunəsin(100nəfər)Sahibkar təşkil edir.

Fərziyyələr

1. Сahibkarların şəxsiyyətləri иля  онларын  fəaliyyətlərı arasında позитив коррелайасийа vardir.

2.Sahibkarların şəxsi xüsusiyyətləri onların фяалиййятинин адекват тяшкилиня мцсбят тясир эюстярмякля йанашы,  фяалиййятини мцсбят йюнцмдя  inkişafınа зямин йарадыр.

3. Сahibkarların ictimai münasibətləri başqa insanlarnan, fəaliyyət­lərinin səmərəli təşkilində təsiri  йцксякдир.

4.  Сahibkarların fərdi və liderlik xüsusiyyətləri onların peşə fəaliyyətlərinin sə­mərəli təşkilində мцщцм рол ойнамагла йанашы, щям дя онларын  юзцнц­эерчяк­ляш­дирмясиня позитив тясир эюстярир.

5.  Сосиал шяраитин və iş yerlərininдя апарылмыш dəyişiliklər sahibkarların fəa­liy­yət­lərinin səmərəli təşkilində мцщцм рол ойнайыр вя игтисади сямяряни артырыр.

  Фярзиййялярин йохланылмасы заманы  кямиййят вя кейфиййят харак­терист­икаларын­д­ан истифадя едилмиш вя нятиъяляр рийази-статистик йолла щесабланмышдыр. Нятиъялярин адекватлыьына хцсуси диггят йетирилмишдир.

Бир ъящят гейд олунмалдыр ки, тədqiq edilən problemin mühüm əhəmiyyət kəsb etməsi ilk növbədə ondan ibarətdir ki, şəxsiyyətin formalaşması prosesində kiçik qrupların və şəxsiyyətlərarası ünsiyyətin rolu nə qədər böyük olsa da, «insan psixikasının sosial əhəmiyyətli keyfiy­yətlərinin məzmunu məhz makrososial mühüt səviyyəsində formalaşır. Тядгигатда бу ъящят хцсуси  мцддяа кими истинад едилмишдир.

 

 

 

                        

 

 

- Сahibkarların şəxsiyyətləri иля  онларын  fəaliyyətlərı arasında позитив коррелайасийа vardir.

 

                                   →                               →                                  → Cədvəl 4.1

∑x^2↓		(O-E) ^2     E	(O-E) ^2	O-E	E	o
5		5	100	-10	20	10
2/45		2/45	49	-7	20	13
0		0	0	0	20	20
./45		/.45	9	6	20	26
6/05		6/05	121	11	20	31
	∑x^2=13/95

 

x², kriterriyanın hesablanması düstürü aşağdakı kimidir:

 

x²= ∑ (O-E) ²      Və ya    x²=∑(O-E) ²/ E 

             E   

O= ingilis dilində (Observation) yəni , eksperimentdən sonra müşahidə olunan nəticələrin bölündüyü qrupların sayıdır.

E= ingilis dilində ( Expectencies) yəni , eksperimentdən əvvəl müşahidə olunan nəticələrin təkrarlanma tezliyi

x²=Statistika olan formuldu

∑= məcmular

 Məsələn:  10-20= -10 →   -10*-10 = 100→ 100÷20= 5 bu misal əsasında hesablanir və sonrada onlar bir-birinə əlavə olunur. Hər bir rədifdə olan ədədlər hesablanan sonra ,aşaqdakı kimi ∑x² hesablanır.

5+2/45+0+./45+6/05=  13/95    → ∑x²= 13/95

 

Sərbəstlik Dərəcəsi:

Qeyd: d.f=(5-1)=4        d.f=(k-1)  → d.f= 4 

Cədvəl əsasında statistik analiz və hesablama aparılan formulların təhlili nə­ticəsində(∑x²=13/95) birinci fərziyyədə (d.f=4), Sərbəstlik Dərəcəsi və sabit olan standart göstəricidən, çox olduğuna görə fərziyyə təsdiqlənir.  Ya əldə edilən (∑x²=13/95), cədvəldə olan müqayisəli formda , birinci fərziyyə ,təsdiqlənir. Yəni  ki Сahibkarların şəxsiyyətləri иля  онларын  fəaliyyətlərı arasında позитив коррелайасийа vardir.

 

- Sahibkarların şəxsi xüsusiyyətləri onların фяалиййятинин адекват тяшкилиня мцсбят тясир эюстярмякля йанашы,  фяалиййятини мцсбят йюнцмдя  inkişafınа зямин йарадыр.

                         →                                    →                                            Cədvəl 4.2

∑x^2↓	(O-E) ^2 E	(O-E) ^2	O-E	E	o
6/05	6/05	121	-11	20	9
5	5	100	-10	20	10
0/80	0/80	16	4	20	24
5	5	100	10	20	30
0/16	0/16	64	8	20	28
∑x^2=17/01

 

x²= ∑ (O-E) ²      Və ya    x²=∑(O-E) ²/ E 

            E    

Məsələn:  9-20= -11 →   -11*-11 = 121→ 121÷20= 6/05 bu misal əsasında hesablanir və sonrada onlar bir-birinə əlavə olunur. Hər bir rədifdə olan ədədlər hesablanan sonra ,aşaqdakı kimi ∑x² hesablanır.

6/05+5+0/80+5+0/16=  17/01    → ∑x²= 17/01

 

Sərbəstlik Dərəcəsi:

Qeyd: d.f=(5-1)=4        d.f=(k-1)  → d.f= 4 

Cədvəl əsasında statistik analiz və hesablama aparılan formulların təhlili nə­ticəsində(∑x²=17/01) ikinci, fərziyyədə (d.f=4), Sərbəstlik Dərəcəsi və sabit olan standart göstəricidən, çox olduğuna görə fərziyyə təsdiqlənir.  Ya əldə edilən (∑x²=17/01), cədvəldə olan müqayisəli formda , bu fərziyyə ,təsdiqlənir. Yəni  ki Sahibkarların şəxsi xüsusiyyətləri onların фяалиййятинин адекват тяшкилиня мцсбят тясир эюстярмякля йанашы,  фяалиййятини мцсбят йюнцмдя  inkişafınа зямин йарадыр.

 

- Сahibkarların ictimai münasibətləri başqa insanlarnan, fəaliyyət­lərinin səmərəli təşkilində təsiri  йцксякдир.

                                               →                                →                         Cədvəl 4.3.

∑x^2↓	(O-E) ^2     E	(O-E) ^2	O-E	E	o
9/8	9/8	196	-14	20	6
2/45	2/45	49	-7	20	13
0/45	0/45	9	3	20	17
1/25	1/25	25	5	20	25
0/2	0/2	4	2	20	22
∑x^2=14/15

 

 

x²= ∑ (O-E) ²      Və ya    x²=∑(O-E) ²/ E 

             E   

Məsələn:  6-20= -14 →   -14*-14 = 196→ 196÷20= 9/8 bu misal əsasında hesablanir və sonrada onlar bir-birinə əlavə olunur. Hər bir rədifdə olan ədədlər hesablanan sonra ,aşaqdakı kimi ∑x² hesablanır.

9/8+2/45+0/45+1/25+0/2=  14/15    → ∑x²= 14/15

 

Sərbəstlik Dərəcəsi:

Qeyd: d.f=(5-1)=4        d.f=(k-1)  → d.f= 4 

Cədvəl əsasında statistik analiz və hesablama aparılan formulların təhlili nə­ticəsində(∑x²=14/15) üçüncu, fərziyyədə (d.f=4), Sərbəstlik Dərəcəsi və sabit olan standart göstəricidən, çox olduğuna görə fərziyyə təsdiqlənir.  Ya əldə edilən (∑x²=14/15), cədvəldə olan müqayisəli formda , bu fərziyyə ,təsdiqlənir. Yəni  ki Сahibkarların ictimai münasibətləri başqa insanlarnan, fəaliyyət­lərinin səmərəli təşkilində təsiri  йцксякдир.

 

- Сahibkarların fərdi və liderlik xüsusiyyətləri onların peşə fəaliyyətlərinin sə­mərəli təşkilində мцщцм рол ойнамагла йанашы, щям дя онларын  юзцнц­эерчяк­ляш­дирмясиня позитив тясир эюстярир.

                                        →                                 →                                    Cədvəl 4.4.

∑x^2↓	(O-E) ^2 E	(O-E) ^2	O-E	E	o
11/25	11/25	225	-15	20	5
0/45	0/45	9	-3	20	17
0/2	0/2	4	2	20	22
1/8	1/8	36	6	20	26
5	5	100	10	20	30
∑x^2=18/7

 

x²= ∑ (O-E) ²      Və ya    x²=∑(O-E) ²/ E 

             E   

Məsələn:  5-20= -15 →   -15*-15 = 225→ 225÷20= 11/25 bu misal əsasında hesablanir və sonrada onlar bir-birinə əlavə olunur. Hər bir rədifdə olan ədədlər hesablanan sonra ,aşaqdakı kimi ∑x² hesablanır.

11/25+0/45+0/2+1/8+5=  18/7    → ∑x²= 18/7

 

Sərbəstlik Dərəcəsi:

Qeyd: d.f=(5-1)=4        d.f=(k-1)  → d.f= 4

 

  Cədvəl əsasında statistik analiz və hesablama aparılan formulların təhlili nə­ticəsində(∑x²=18/7) bu, fərziyyədə (d.f=4), Sərbəstlik Dərəcəsi və sabit olan standart göstəricidən, çox olduğuna görə fərziyyə təsdiqlənir.  Ya əldə edilən (∑x²=18/7), cədvəldə olan müqayisəli formda , bu fərziyyə ,təsdiqlənir. Yəni  ki Сahibkarların fərdi və liderlik xüsusiyyətləri onların peşə fəaliyyətlərinin sə­mərəli təşkilində мцщцм рол ойнамагла йанашы, щям дя онларын  юзцнц­эерчяк­ляш­дирмясиня позитив тясир эюстярир.

 

- Сосиал шяраитин və iş yerlərininдя апарылмыш dəyişiliklər sahibkarların fəa­liy­yət­lərinin səmərəli təşkilində мцщцм рол ойнайыр вя игтисади сямяряни артырыр.

                                       →                                      →                                   Cədvəl 4.5

∑x^2↓	(O-E) ^2     E	(O-E) ^2	O-E	E	o
0.45	0.45	9	-3	20	17
0.45	0.45	9	-3	20	30
5	5	100	10	20	30
5	5	100	10	20	30
∑x^2=10.9

 

x²= ∑ (O-E) ²      Və ya    x²=∑(O-E) ²/ E 

             E   

 

Məsələn:  17-20= -3 →   -3*-3 = 9→ 9÷20= 0/45 bu misal əsasında hesablanir və sonrada onlar bir-birinə əlavə olunur. Hər bir rədifdə olan ədədlər hesablanan sonra ,aşaqdakı kimi ∑x² hesablanır.

0/45+0/45+5+5=  10/9    → ∑x²= 10/9

Sərbəstlik Dərəcəsi:

Qeyd: d.f=(4-1)=3        d.f=(k-1)  → d.f= 3 

 

Cədvəl əsasında statistik analiz və hesablama aparılan formulların təhlili nə­ticəsində(∑x²=10/9) bu, fərziyyədə (d.f=3), Sərbəstlik Dərəcəsi və sabit olan standart göstəricidən, çox olduğuna görə fərziyyə təsdiqlənir.  Ya əldə edilən (∑x²=10/9), cədvəldə olan müqayisəli formda , bu fərziyyə ,təsdiqlənir. Yəni  ki Сосиал шяраитин və iş yerlərininдя апарылмыш dəyişiliklər sahibkarların fəa­liy­yət­lərinin səmərəli təşkilində мцщцм рол ойнайыр вя игтисади сямяряни артырыр.

 

Alınmış nəticələrin şərhi

Тядгигат заманы беля бир мцддяа ясас эюцтцрлцмцшдцр ки,  fəaliyyət prosesində şəxsiyyətin tələbat-motivasiya, emosiya və id­rak sa­hə­ləri bir-birinə nüfuz edir, onlar tədricən qarşılıqlı əlaqədə in­­­­ki­şaf etməyə baş­layırlar. |İnsan ayrı-ayrı qrupların üzvi kimi müxtəlif sosial funksilyalar yerinə yetirir. Bunun şəxsiyyət üçün iki mühüm əhəmiyyəti vardır. O, bir tərəfdən, sosial fəaliyyət sistemində şəxsiyyətin obyektiv yerini müəyyən edir, digər tərəfdən onun şüurunun formalaşmasını şərtləndirir.

Fərziyyələr və cədvəl əsasında aparılmış statistika analizləri, qarşımıza qoyulan məsələlərin həlli üçün şəxsiyyət və sahibkarlıq prosesin təhlilində birinci növbədə testlər və suallardan istifadə olunmuşdur.

Tədqiqat zamanı elmi-nəzəri və elmi-metodika ədəbiyyatın təhlili aparılmışdır.

Statistika materialları təhlil olunmuş, ümümiləşdirmələr aparılmış, statistika (test-x²) cədvəlləri təşkil edilib, nəticədə сahibkarlıq fəaliyyətinin əsas is­tiqamətləri müəyyənləşdirmişdir.

Burada verilmiş informasiyaları ümumiləşdirsək, aşağıdakı nəticəyə gələ bi­lərik:

1.   Sahibkarların şəxsi xüsusiyyətlərini onların fəaliyyətinə səmərəli təsirləri arasında müsbət korrelyasiya vardır.

             2.Sahibkarların şəxsiyyət keyfiyyətləri və onlarınfəaliyyəti arasında əlaqə vardır.

3.Sahibkarların ictimai münasibətləri ilə başqa adamlar fəaliyyətinin səmərəli təşkilinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir və müsbət korrelyasiya vardır.

4.Sahibkarların fərdi və liderlik xüsusiyyətləri onları peşə xüsusiyyətlərinə və sahibkarlıq fəaliyyətində səmərəli təşkili arasında müsbət korrelyasiya vardır.

5.Faktlar göstərdi ki, sosial mühit və iş yerlərinin mütəmadi dəyişilməsi sa­hibkarlıq fəaliyyətinə hərtərəfli təsir göstərir.

 

NƏTİCƏ

Aparılmış tədqiqatların və keçirdiyimiz eksperimentlərin nəticələrini təhlil etsək aşağıdakı nəticəyə gələ bilərik:

- Апарылымыш тядгигатлар эюстярир ки, сahibkarlıq fəaliyyətinin сямяряли тяшкилининдя психоложи мясяляляри мцщцм йер тутур. Бунунла беля  проблемя щяср олунмуш тядгигатлар олдугъа азадыр. Даща дягиг десяк проблем системли тядгиг олунмамышды;

- Фактлар эюстярди ки, сahibkarlыьын формалашмасында şəxsiyyət амилинин ролунун диггят мяркязиня эятирилмяси эениш мянада сащибкарлыьын оптимал тяшкилиня щяртяфли тясир эюстярян амилляри мцяййян етмяйя имкан верир;

- Sosial-iqtisadi şəraitin dəyişilməsi, yeni münasibətlər  sisteminin və bazar münasibətlərinin təkmilləşməsi sahibkarlığın təşəkkülünün psixoloji şərtlərini dəyiş­dirir, sahibkar şəxsiyyətinin formalaşmasının istiqamətlərini müəyyən edir.  

-  Sahibkarların şəxsi xüsusiyyətləri onların фяалиййятинин адекват тяшкилиня мцсбят тясир эюстярмякля йанашы, onların фяалиййятиниn мцсбят йюнцмдя  inkişafınа зямин йарадыр.

- Сahibkarların ictimai münasibətləri başqa insanların, fəaliyyət­inin səmərəli təşkilinə təsiri etik-psixoloji qaydalara adekvat riyayət etməsindən və onda  kommunikativ-idarəetmə keyfiyyətlərinin mövcudlugundan qaynaqlanır;

- Сahibkarların fərdi və liderlik xüsusiyyətləri onların peşə fəaliyyətlərinin sə­mərəli təşkilində мцщцм рол ойнамагла йанашы, щям дя онларын  юзцнц­эерчяк­ляш­дирмясиня позитив тясир эюстярир.

-Сосиал шяраитин və iş yerlərinдя апарылмыш müsbət dəyişiliklər sahibkarların fəa­liy­yət­lərinin səmərəli təşkilində мцщцм рол ойнайыр вя игтисади сямяряни артырыр.

- Sahibkarların təşkilatlanması noqteyi-nəzərindən mövcud problemlər qeydiy­yatda süründürməçilik və bürokratik əngəllər qadınların sahibkarlıq təşəbbüsünü azaldır və onların ictimai təşkilatlarda birləşməsinə və ümumi problemlərin həllində çətinliklər törədir;

- Biznes inkişaf xidmətləri təqdim edən təşkilatlar qadın sahibkarların ehtiyac və tələblərini kifayət qədər ödəyə bilmir və bu istiqamətdə mövcud proqramlar azdır;

- Sahibkarlar arasında əlaqəsinin olmaması səbəbindən qadınların bizneslə məşğul olmaq sahəsində lazımi bilik və informasiyanın əldə edilməsi məhdudlaşır;

- Sahibkarların milli işəgötürmə təşkilatlarında və qadın təşkilatlarında təmsil­çiliyinin zəif olması səbəbindən onlar mövcud biznes imkanlarından və biznes inkişaf xidmətlərindən daha az istifadə edirlər.

Statistik məlumatlar göstərir ki, sahibkarların cəmiyyətdə fəal iştirakını təmin edən mühüm istiqamətlərdən biri də onların iqtisadi sahədə qərar qəbuletmənin yüksək pillələrində təmsil olunmasıdır. Bununla belə faktlar göstərir ki, sahibkarların bu sahədə qeyri-bərabər təmsil olunması onların bilavasitə iqtisadi qərarların qəbul edilməsi prosesində iştirakını məhdudlaşdırır.

Hal-hazırda sahibkarlığın inkişafı üçün bir çox sahələrdə müvafiq tədbirlə­rin həyata keçirilməsi zəruridir. Sahibkarlığın dəstəklənməsi və tənzimlənməsi cəmiy­yət­də gender bərabərliyinə nail olunması üçün mühüm bir addımdır. Hökumətə qadın sahibkarlığın inkişafı ilə bağlı aşağıdakı tədbirlərin həyata keçirilməsi tövsiyə edilir;

- Hökumət sahibkarlığının inkişafına yönəldilən proqram və layihələri dəstəkləməyən və ona əngəl olan hüquqi məhdudiyyətləri (qeydiyyatla bağlı güclü büro­kratik əngəllər) ləğv etməlidir;

- Mövcud və potensial qadın sahibkarlar üçün dövlət kredit və lizinq siste­mini bir qədər yumşaltmalı və biznes şəraitinin əlverişli etmək məqsədilə bu sistemin yaxşılaş­dırılması;

- Biznesə başlayan zaman sahibkarlara xidmətlər göstərilməsi və kapitalla təmin olunmasına yardım etmək üçün biznes inkubatorların yaradılması;

- Sahib­karlıqla bağlı treninq proqramlarının işlənib hazırlanması zamanı sahibkarların fərdi xüsusiyyətləri (evdar qadınlar, uşağı olanişləyən qadınlar, tələbələr) nəzərə alınmaqla həyata küçirilməlidir;

- Сащибкарлыг сащяисиндя яsas səylər Azərbaycanın iqtisadi inkişafında qadının statusu və rolunun yaxşılaşdırılmasına və ölkədə qadın sahibkarlığın inkişafına əngəl olan sosial-mədəni maneələri azaltmaq məqsədilə ictimai mentalitetin dəyişdiril­məsinə yönəldilməli, birlikləri sahibkarlarda idarəetmə vərdişlərinin aşılanmasını təmin etməyə cəlb olunmalıdırlar.

 Şəbəkə və informasiya mübadiləsinə yaradılması qadın sahibkarlığıilə məşğul olan təşkilatlar arasında koordinasiya əlaqəsinin yaradılmasına vəmövcud resurslar, təcrübə və nailiyyətlər mübadiləsi ilə imkan vermiş olar. Beynəlxalq təşkilatlar BƏT qadınlara məşğulluq imkanlarının yaradılması və onların əmək bazarında rəqabət qabiliyyətinin yaxşılaşdırılması məqsədi daşıyan digər proqramlar vasitəsilə Azər­baycanda qadın sahibkarlığın inkişafına yardımını davam etdirməlidir.

 Beynəlxalq maliyyə institutları tərəfindən qadın sahibkarlığın inkişafı məqsə­dilə mikrokredit xəttinin açılması qadınların sahibkarlıq fəaliyyətiilə daha fəal məşğul olmasına yardım edər.

 Sahibkarların, o cümlədən qadınların peşə vərdişlərinin və iş təcrübəsinin artı­rılmasını təmin etmək məqsədilə onların təhsili ilə bağlı layihə və proqramların işlənib hazırlanması həyata keçirilməlidir.

 Konfederasiyanın nəzdində qadın sahibkarlığın inkişafı üzrə Daimi Komis­siyanın yaradılması;

 Biznesə başlamaq istəyən шяхсляр цчцн yeni iqtisadi qanunvericilikvə özəlləşdirmə prossesi ilə bağlı treninq kurslarının təşkil edilməsi, imkansız шяхсляр üçün, əsasən də regionlarda pulsuz hüquq və konsaltinq xidmətinin göstərilməsi.

 Sahibkarlıq əlverişili bazar, ticarət və resurslarla bağlı informasiyailə təmin edilməsi, sahibkarlığa aid məlumatların yayılması və onların peşə ilə bağlı treninqlərə olan ehtiyaclarını təmin etmək məqsədılə ASK tərəfindən İnformasiya Mərkəzinin yaradılması;

İqtisadi proseslərə, qadın sahibkarlığın inkişafı üzrə beynəlxalq təcrü­bənin öyrənilməsinə cəlb edilmiş qadın məsləhətçilərin sayının artırılması, gələcəkdə peşə hazırlığı və yenidən hazırlıqla bağlı treninqlərin keçirilməsi və ya daimi treninq mərkəzinin yaradılması.

 Sahibkarlığın inkişafı və qender bərabərliyi problemlərinin həllinə təkan vermək məqsədilə kütləvi informasiya vasitələri ilə əməkdaşlıq etmək,

Biznesin cəmiyyətlə əlaqəsinin qurulmasının pablik rileyşnin - əsas məqsədi eti­barlılığa, mötəbərliliyə, səlahiyyətliliyə və informasiyaların bütövlüyünə əsaslanan ümumi platformaya yaxud ümumi maraqlara və qarşılıqlı anlaşmaya nail olmaq üçün ikitərəfli ünsiyyətin qurulmasıdır.

Biznesin cəmiyyətlə əlaqəsinin qurulması prosesində “mübahisəli məsələlər – bu həll edilməmiş problemlərdir”, yaxud “mübahisəli məsələ - bu sadəcə olaraq vaxtı gəlib çatmış tendensiyadır” problemlərinin həlli mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Biznesin cəmiyyətlə əlaqəsinin qurulması sənaye və kommersiya təşkilatlarında idarəetmənin əsas funksiyalarından hesb edilir. Belə əlaqələrin, yəni rileyşnzın biznes təşkilatı üçün yaratdığı uğurlar həmin təşkilatın ona idarəetmə prosesində ayırdığı rolun ölçüsü ilə uyğun gəlir. Bu faktı bir çox ölkələr qəbul etsələr də, eyni zamanda çoxlu sayda orta miqyaslı şirkətlər pablik rileyşnızın təşkilati strukturlarının üstün­lüklərindən istifadə etmirlər.

Müasir dövrün sürətlə dəyişən sosial-siyasi və iqtisadi şərtləri əmtəə və xidmət bazarında fəaliyyət göstərən işgüzar təşkilatların qarşısında təkcə mövcudluqları qorumaq, fasiləsiz inkişaflarını təmin etmək, öz potensiallarını artırmaq funksiya­larını deyil, eyni zamanda cəmiyyətin əsas qurupları ilə qarşılıqlı münasibətdə cəmiyyətin bir çox sosial problemlərinin həllində fəal iştirak etməyi tələb edir.

Mədəniyyət cəmiyyətdə insanların davranışlarının, qarşılıqlı münasibətlərinin, motivlərinin formalaşmasında böyük rol oynayaraq irsi dəyər kimi qəbul olunur.

Sahibkarlıq mədəniyyəti sahikarlıq fəaliyyətinin təşkilinin ayrılmaz hissəsidir. Sahibkarlıq mədəniyyəti ümumi mədəniyyət ünsürləri üzərində qurulur və xalqın mədəniyyəti ilə sıx bağlıdır.

Aparılmış tədqiqatlar göstərir ki, cəmiyyətə münasibətdə sahibkarlıq hüquqi və sosial məsuliyyət daşıyır. Hüquqi məsuliyyət özündə iki vəzifəni ehtiva edir.

  1. Qanunlara riayət olunması vəzifəsi. Sahibkarlıq fəaliyyəti konstitusiyaya və digər qanunverici aktlara zidd olmamalıdır.

  2. Bağlanmış müqavilə şərtlərinin yerinə yetirilməsi vəzifəsi. Alqı-satqı müqa­viləsində olan şərtlər sahibkarla muzdlu işçi arasında bağlanmış müqavilə şərt­lə­rindən, podrat, vasitəçi və digər müqavilələrdə olan şərtlərdən fərqlənmir, lakin bu şərtlərin hamısının yerinə yetirilməsinə başlanır.

Aparılmış tədqiqatlar göstərir ki, bir çox ölkələrdə dövlət və müxtlif növlü biznes şirkətləri daxili sənədlərində öz etik prinsiplərini təyin edirlər. Bu sənədlər iş, yaxud işgüzar etika kodeksi və ya davranış kodeksi adlanır. Kodekslər bir çox tə­ləblərə cavab verməlidir. Birincisi, onlar ölkənin qanunlarına tam uyğun olmalıdır. İkincisi, onlar qanunlara nisbətən özlərində daha sərt və təfərrüatla işlənilmiş nor­ma­ları ehtiva etməlidir. Üçüncüsü, şirkətin fəaliyyət növünün xüsusiyyətlərini nəzərə almalıdır.

Kodeks şirkətin aşağıdakı tərəflərlə münasibətləri ardıcıl əks etdirir:

1. İstehlakçılarla.

2. Əməkdaşlarla.

3. Təchizatçılarla.

4. Cəmiyyət və ictimai qruplarla.

5. Rəqiblərlə.

6. Ətraf mühitlə münasibəti.

7. İnvestorlarla.

8. Siyasi fəaliyyət.

9. Hədiyyə və əyləncələrlə bağlı siyasət.

10. İşdənkənar sahibkarlıq fəaliyyəti.

11. Məxfi məlumatlar.

 Nəhayət, ölkəmizin indiki şəraitində dövlətin bir sıra səbəblərə görə əhalinin çox hissəsi üçün layiqli həyat səviyyəsinin təmin edə bilmədiyi zaman bu vəzifə biznesin maraqlarına uyğun olaraq onun öhdəsinə verilməlidir. Sosial korporativ məsuliyyət mövqeyindən çıxış edərək, yəni yaxşı maaşla iş yerləri yaratmaqla, sosial proqramları dəstəkləyərək, istehlakçılar üçün məqbul qiymətləri təyin edərək izafi gəlirlərdən imtina etməklə, ətraf mühiti korlamayaraq biznes müəyyən qədər icitimai gərginliyi azaldır və əhalinin maddi təminatını yaxşılaşdırır.

Апардыьымыз тядгигат эюстярди ки, hər bir fərdin özünüэерчякляшдирмясинин ma­hiy­yəti ilk əvvəl onun şüur səviyyəsi və mənlik şüuru, həyatın mənası barədə inamı və düzgün təsəvvürü, ümumi mədəniyyəti, əxlaqi ləyaqəti, bir sözlə, şəxsiyyətin mənəvi dünyasını səciyyələndirən keyfiyyətlərlə şərtlənir.

-Апарылымыш тядгигатлар вя бизим сорьуларымыз эюстярди  ki, bu və ya digər şəxsiyyət özünü dinamik təzahür edən sosial xüsu­siy­­yətlərinin mürəkkəb və açıq sistemi kimi çıxış edir. Həmin sosial xüsusiy­yətlərə istehsal-iqtisadi, siyasi, ailə-məişət, əxlaqi, estetik, dini və s. аiddir.

 Şəx­siyyətin so­sial keyfiyyətləri sisteminin açıq xarakteri ilk öncə şəxsiyyətlərin öz­lərinin qar­şılıqlı fəaliyyətində təzahür edir, şəxsiyyətlərin qarşılıqlı fəaliyyəti onların sosial həyat fəaliyyətinin xarici mühitilə, informasiya mübadiləsində, biliklərilə, təcrübəsilə, digər subyektlərlə fəaliyyətində nəzərə çarpır.

Апарылмыш тядгигатлар эюстярди ки, сащикарлыг фяалиййятинин сямярли тяшкилиндя шяхсиййят амилинин чох бюйцк ролу вардыр. Бу амил шяхсиййятин идеаллары, установкасы, истигамятляри вя сярвят дяйярляри иля сых баьлыдыр. Бу мясяля щямишя диггят мяркязиндя олмалыдыр.   Бцтцн бунларла йанашы апардыьымыз тядгигат эюстярди ки, сahibkarların şəxsi xüsusiyyətlərini onların fəaliyyətinə səmərəli təsirləri arasında müsbət korrelyasiya vardır:

-Sahibkarların ictimai münasibətləri ilə başqa adamlar fəaliyyətinin səmərəli təşkilinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir və müsbət korrelyasiya vardır.

-Sahibkarların fərdi və liderlik xüsusiyyətləri onları peşə xüsusiyyətlərinə və sahibkarlıq fəaliyyətində səmərəli təşkili arasında müsbət korrelyasiya vardır.

-Faktlar göstərdi ki, sosial mühit və iş yerlərinin mütəmadi dəyişilməsi sa­hibkarlıq fəaliyyətinə hərtərəfli təsir göstərir.

 Бунунла беля ялавя сорьулар эюстярди ки, пsixoloji təsirin mahiyyəti və manipulyasiyanın bu prosesdə yerinə dair psixolo­giya elmində mövcud olan müxtəlif йанашмаларда олдуьу кими adı çəkilən problem öz daxili ziddiyyətliliyi, çoxa­spekt­liliyi ilə фярглянир. Lakin bu fərqliliyi uyğunsuzluq kimi qəbul etmək düzgün olmazdı. Çünki bir sıra məsələlərdə bu yanaşmalar bir-bi­ri­ni tamamlayır.

 

                                           İSTİFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT

 

1.          Azərbaycan Respublikasının Konistitutsiyası. Бакы:  2009, 

2.          Аббасов А.Н. Милли яхлаг вя аиля етикасы. Бакы: Мцтряъим, 2008, 296 с.

3.          Байрамов Я.С. Ялизадя Я.Я. Психолоэийа.  Бакы:  2003, 540 с.

4.          Байрамов Я.С., Ялизадя Я.Я. Сосиал психолоэийа.  Бакы: Гапп,  Полиграф корпорасийсы, 2003, 365с.

5.          Байрамов Я.С. Шяхсиййятин тяшяккцлцнцн актуал психоложи проблемляри. Бакы:   Азярняшр, 1981, 190 с.

6.          Бахшялийев Я.Т. Азярбайъанда психоложи фикрин тяшяккцлц, инкишафы вя мцасир вязиййяти.  Бакы: Нурлан, 2007, 528 с.

7.          Ъаббаров Р.В. Шяхсиййятин юзцнцэерчякляшдирмясинин сявиййяляриня даир // Психолоэийа журналы, 2010, №2,  с.110-120

8.           Ъаббаров Р.В. Шяхсиййятин формалашмасында юзцнцэерчякляшдирмянин ролу // Психолоэийа журналы, 2010, №2,  с.110-120

9.          Ъаббаров Р.В. Юзцнцэерчякляшдирмя проблеминин тядгиги истигамятляри // Психолоэийа журналы, 2007, №3,  с.116-130

10.     Ъаббаров Р.В. Тящсилдя шяхсиййятин юзцнцэерчякляшдирмяси проблеми // Психолоэийа журналы, 2006, №3,  с.116-120

11.     Ялийев Б.Щ. Шяхсиййят проблеминя йени бахыш / Елм ХХЫ ясрин астанасында елми-практик конфрансынын материаллары. Бакы: Ренессанс, 1998,с.1

12.      Ялийев Б. Щ. Еколоэийа вя етнопсихолоэийа //Дирчялиш  ХХЫ яср,                                                              2001, №1-2, с. 181-184

13.     Ялийев Б.Щ., Ъаббаров Р.В. Шяхсиййятйюнцмлц тящсил  системиндя шяхсиййят вя тящсилин гаршылыглы ялагясинин психопедагожи проблемляри  //  Бакы Университетинин хябярляри, Сосиал-сийаси елмляр серийасы, № 2, с. 141-148.

14.     Ялийев Б.Щ., Ъаббарова Л.М. Дуйьу вя гаврайыш. Методик вясаит. Бакы:  АзТУ, 2009, 116 с.

15.     Ялийев Б.Щ., Ялийева К.Р., Ъаббаров Р.В., Мустафайев М.Щ. Мухтялиф психоложи мясялялярдя креативлик анлайышынын юйрянилмясинин консептуал ясаслары //  Психолоэийа, 2001, № 1-2,  с. 3-10.

16.     Ялийев Б.Щ.,  Мустафайев М.Щ. Мядяниййят вя шяхсиййят проблеминя даир / ролу / Бакы Дювлят Университетинин 90 иллик йублейиня щяср олунмуш бейнялхалг елми конфрансын материаллары. Бакы: 2009,516 с.

17.     Ялийев Р.И. Психолоэийа тарихи. Бакы: Нурлан, 2006, 384 с.

18.     Ялийева К.Р. Шяхсиййятин йарадыъы потенсиалынын формалашмасынын психоложи проблемляри. Психол. елм. док. алимлик дяряъяси  алмаг цъцн дис. автореф. Бакы: 2008, 66 с.

19.     Ялийева К.Р., Ъаббаров  Р.В. Юзцнцэерчякляшдирмя вя шяхсиййятин щяйат програмларына даир //  Азярбайъан Республикасы Тящсил Проблемляри Институтунун  Елми Ясярляри, 2010, №4,   с.274-280

20.     Ялизадя Я.Я. Мцасир Азярбайъан мяктябинин психоложи проблемляри. Бакы: Озан, 1998,  368 с. 

21.     Ялизадя Я.Я. Ялизадя Щ.Я. Йени педагожи тяфяккцр: психопедагоэикайа эириш. Бакы: 2008, 479 с.

22. Ялизадя Щ.Я. Сосиал педагоэиканын актуал мясяляляри. Нязяриййя. Методика.    Ахтарышлар, Бакы,  1998, 344 с.

23. Язимов.Г.Е.Психи инкишаф вя тярбийянин мцасир проблемляри,Бакы, АДПИ-нин  няшри, 2004, 338 с.

24.     Ямращлы Л.Ш. Шяхсиййят вя ъямиййят. Бакы: МБМ, 2007, 200 с.

25.      Яфяндийев М. Мяъид С. Шяхсиййят – мядяниййят системи: сосиал фялсяфи тящлил. Бакы:  Елм, 2008, 384 с.

26.     Исмайылов Ф.К. Мцасир гярб фялсяфяси. Бакы: Азярняшр, 1991

27.     Исмайылов Ф.К. Зигмунд Фрейд. Бакы: Эянжлик, 1994

28.     Фрейд З.  Бир иллцзийанын эяляжяйи (тяржцмя) . Бакы, 2004

29.      Выготский Л.С. Психология искусства: Мн.: Современное слово, 1998

30.      Психологический  словарь / Под обшей ред. А.В.Петровкого. М.:          Пол­издат, 1990

31.     Maddi S.R. Personality theories: a comparative analysis. Homewood, 1972.

32.     Maslow A.H. Toward a psychology of beind. N. Y.: 1968,320 п.

33.     Mischel W. Introduction of personality. N. Y.: 1984.

34.     Mead G. H. Mind, self, and society: From the standpoint of a social behaviorist.  Chicago: Univ. press, 1962, 401 p.

35.      Mishael L.Jaffe Adolescence, Paperback. New Jersey:  1997, 688 p.

36.  Mishne J.M. The learning curve. Press of noth Bergen.New Jersey: 1996, 232 p.

37.  Myers, D.G. Exploring pcychology, 4^th edition. New-York: 1999, 555 p.

38.     Rogers C.R. Client-centered therapy: Its current practice, implication and theory. Boston: 1951.

39.     Rogers C.R. A theory of therapy, personality and interpersonal relationships, as developed in the client-centered framework // Psychology: a study of a science / Ed. by S Koch. Vol. 3. N. Y, 1959.

40.     Schutz A. Common-sense and Scientific Interpretation of Human Action // Collected Papers. Vol. I. The Problem of Social Reality. N. Y.: 1962.

41. Toward a psychology of situations: an interpersonal perspective / Ed. by D. Magnusson. Hilsdate:  1981.

42.  

43.      The Oxford English Dictiionary, Second edition / Prepared by J.A.Simpson and   S.C.Wein. Vol.XIV. Oxford, 1989. P.921

 

 

 

44.      وانشناسی فیزیولوزیک . محمد کریم پناهی .تهران انتشارات سمت 1380 ر

45.      روانشناسی صنعتی و سازمانی – آبراهام کورمن .تهران انتشارات رشد1381

46.      تصمیم گیری در مدیریت . ابوالقاسم حکیمی پور.مشهد انتشارات آستان قدس رضوی 1376

47.           روانشناسی اجتماعی . الیوت ارونسون . تهران انتشارات  رشد 1386

48.      روانشناسی اجتماعی . لئونارد برکوویتز . تهران انتشارات اساطیر 1387  

49.       روانشناسی صنعتی و سازمانی – رونالد ای ریجو . .تهران انتشارات مازیار 1383 

50.        روانشناسی کار . محمود ساعتچی. نشر ویرایش تهران 1383 

51.         روشهای تحقیق در علوم رفتاری . جان بست .تهران، انتشارات رشد 1381 

52.       فرايند برنامه ريزي آموزشي . مشاوران يونسكو.تهران ،انتشارات مدرسه 1373

53.       مقدمات راهنمايي و مشاوره .منوچهروكيليان، تهران.انتشارات دانشگاه پيام نور 1386

54.      راهنماي سنجش رواني .نوشته ي گري گراث-مارنات.مترجم حسن پاشا شريف ، تهران

55.      .انتشارات رشد.1379 

56.       مقدمات مديريت آموزشي .دكتر علاقه بند،تهران. نشر روان،1379 

57.      وانشناسی تربيتي .جان اي.گلاور،خرازي .تهران.نشر دانشگاهي تهران 1375

58.      روانشناسی تربيتي .دكتر علي اكبر سيف.انتشارات آگاه .تهران 1380 

59.     روانشنا سي رشد.دكتر احدي .نشر پرديس .تهران .1380

60.     روانشناسی اجتماعی ،استوتزل ژان، ترجمه علی محمد کاردان،انتشارات دانشگاه تهران 1368   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(x)2 cədvəli

Məni dar olmaq səthləri
xılatəmini olaraq buraxıla bilən xəta 0.01	xılatəmini olaraq buraxıla bilən xəta 0.05	Sərbəstlik Dərəcəsinin sayı d.f=(k-1)
6.63 9.21 11.34 13.28 15.09 16.81 18.48 20.09 21.67 23.21 24.27 26.22 27.69 29.14 30.58 32.00 31.41 34.81 36.19 37.57 38.93 40.29 41.64 42.98 44.31 45.64 46.96 48.28 49.59 50.89 63.69 76.15 88.38 100.43 112.33 124.12 135.81	3.84 5.99 7.81 9.49 11.07 12.59 14.07 15.51 16.92 18.31 19.68 21.03 22.36 23.68 25.00 26.30 27.59 28.87 30.14 31.41 32.67 33.92 35.17 36.42 37.65 38.89 40.11 41.34 42.56 43.77 55.76 67.50 79.08 90.53 101.88 113.15 124.34	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 40 50 60 70 80 90 100

 

 

 

 

 

 

 

12- başqalarınan ünsiyyət qatmağımın, işimdə təsiri var.

A. tam qarşıyam( ) B.qarşıyam( ) C.şübhəliyəm( ) D.razıyam( ) E.tam razıyam( )

 

13- fərdi münasibətlərim fəaliyyətimdən razlıqımı çoxaldır.

A. tam qarşıyam( ) B.qarşıyam( ) C.şübhəliyəm( ) D.razıyam( ) E.tam razıyam( )

 

14- işdə müvəffəqiyyətlərim ictimai münasibətlərimdən kəsb olunur.

A. tam qarşıyam( ) B.qarşıyam( ) C.şübhəliyəm( ) D.razıyam( ) E.tam razıyam( )

 

15- ictimai münasibətlər fikrimi işimin barəsində dəyyşir.

A. tam qarşıyam( ) B.qarşıyam( ) C.şübhəliyəm( ) D.razıyam( ) E.tam razıyam( )

 

16- ictimai münasibətlər iş yerində tez hazır olmağa səbəbdir.

A. tam qarşıyam( ) B.qarşıyam( ) C.şübhəliyəm( ) D.razıyam( ) E.tam razıyam( )

 

17- rəhbər və lider xüsusiyyətləri peşə və iş seçimində mühum rola malikdir.

A. tam qarşıyam( ) B.qarşıyam( ) C.şübhəliyəm( ) D.razıyam( ) E.tam razıyam( )

 

18- insanların işdə müvəffəqiyyətləri liderlik xüsusiyyətlərinnəndir.

A. tam qarşıyam( ) B.qarşıyam( ) C.şübhəliyəm( ) D.razıyam( ) E.tam razıyam( )

 

19- hər fəaliyyətdə sevinmək insanların şəxsi xüsusiyyətlərinnəndir.

A. tam qarşıyam( ) B.qarşıyam( ) C.şübhəliyəm( ) D.razıyam( ) E.tam razıyam( )

 

20- şəxsi nufuza malik olan insanların fəaliyyətləri səmərəlidir.

A. tam qarşıyam( ) B.qarşıyam( ) C.şübhəliyəm( ) D.razıyam( ) E.tam razıyam( )

 

21- şəxsi nufuza sahib olan insanlar ictimai baxımdan müvəffəqdilər.

A. tam qarşıyam( ) B.qarşıyam( ) C.şübhəliyəm( ) D.razıyam( ) E.tam razıyam( )

 

22- iqlim və mühitdə dəşiliklər işin səmərəli təşkilində mühum rol oynayr.

A. tam qarşıyam( ) B.qarşıyam( ) C.şübhəliyəm( ) D.razıyam( ) E.tam razıyam( )

 

23-mühit və iş işlənən yerlərdə şəxsin müvəffəqiyyətində təsiri vardır.

A. tam qarşıyam( ) B.qarşıyam( ) C.şübhəliyəm( ) D.razıyam( ) E.tam razıyam( )

 

24- mühit və iqlimdə dəyşiliklər işdə təsirat yarada bilər.

A. tam qarşıyam( ) B.qarşıyam( ) C.şübhəliyəm( ) D.razıyam( ) E.tam razıyam( )

 

25- münasib mühit və iş yeri, səmərəli fəaliyyətdə səbəb ola bilər.

A. tam qarşıyam( ) B.qarşıyam( ) C.şübhəliyəm( ) D.razıyam( ) E.tam razıyam( )